Contant betalen moet koste wat het kost door de overheid beschermd worden. In Nederland vindt al jarenlang een verschuiving plaats van chartaal geld naar giraal geld. Een ontwikkeling die nauwelijks in andere landen voet aan de grond heeft gekregen. De Nederlandse overheid moet meer doen om contant geld te beschermen, want het is een essentieel onderdeel van de samenleving.

Nederlandse ontwikkeling

Nederland is een voorloper wat betreft pinnen ten opzichte van andere EU-landen. In veruit de meeste EU-landen is cash nog steeds de norm, maar in Nederland geeft de consument de voorkeur aan pinnen. Een belangrijke reden hiervoor is dat contactloos betalen in Nederland bijna overal mogelijk is, wat voor velen de eenvoudigste betaalmethode is. Langzaam maar zeker wordt het gebruiken van cash beperkt.

Promotiemateriaal dat voorkeur voor pinnen aangeeft – Betaalvereniging Nederland (2022)

Ik besefte vorige maand pas hoe Nederlands deze ontwikkeling is. Toen ik begon met interrailen door Europa, kwam ik erachter dat pinnen niet gebruikelijk is in Duitsland. En ook in andere Europese landen is het ondenkbaar dat alleen pin wordt geaccepteerd. Het toont aan dat in een digitaliserende wereld cash nog steeds een plek heeft.

U kunt hier alleen pinnen

Deze maand kondigde Lowlands aan dat het in de komende twee jaar wil afstappen van muntjes. Het festival biedt dan alleen nog mogelijkheden tot pinbetalingen. Lowlands is niet de enige organisatie die afstapt van contant geld. Ook Paradiso Amsterdam, waar ik als horecamedewerker werk, accepteert sinds enige tijd alleen pinbetalingen. Fijn voor mij, want zonder cash hoef ik geen geld te wisselen. En ook is een overval minder aantrekkelijk, omdat er simpelweg geen geld gestolen kan worden.

Promotiemateriaal dat mogelijkheid tot alleen pinnen aangeeft – Betaalvereniging Nederland (2022)

De voordelen van pinnen

Als klanten weten dat ze kunnen pinnen, is de drempel lager om bijvoorbeeld nog een extra rondje te bestellen

Het sterkste argument tegen contant geld is dat het witwassen en vervalsing in de hand werkt, terwijl pinnen het juist beperkt. Contante betalingen zijn inderdaad een voedingsbodem voor witwassen, maar het beperken van contante betalingen zal witwassen niet stoppen. Enerzijds omdat criminelen überhaupt niet binnen de wet handelen. Anderzijds omdat witwassen ook gebeurt via digitale betalingen – zelfs als het minder eenvoudig is.

Opvallend is de stelling van de Rabobank dat het een positieve ontwikkeling is dat digitaal betalen meer oplevert voor verkopers. ”Als klanten weten dat ze kunnen pinnen, is de drempel lager om bijvoorbeeld nog een extra rondje te bestellen.” Dat is inderdaad prettig voor de verkoper, maar laat juist zien dat mensen minder zorgvuldig met hun geld omgaan, wanneer ze een betaalpas gebruiken.

Criminaliteit en crises

Het is belangrijk dat men zich afvraagt in hoeverre burgers mogen worden benadeeld als een kleine groep zich misdraagt. Criminaliteit en crises zijn vaak ijkpunten, waarbij het belang van waarden wordt gemeten.

Een voorbeeld van zo een ijkpunt is een publicatie van Trouw van eind deze maand, waarin gemeld wordt dat de politie gegevens van negen miljoen Nederlanders in handen heeft. De waarden privacy en veiligheid staan hierbij tegenover elkaar. En ook de discussie over een vaccinatieplicht is een goed voorbeeld van de weging van waarden; autonomie tegenover veiligheid.

Politici zijn bang dat contant geld criminaliteit in de hand werkt, maar dit rechtvaardigt nog geen mogelijke inbreuk op privacy. Keuzes die gemaakt worden door de hedendaagse overheid hebben gevolgen voor het beleid van de toekomstige overheid. De intenties van toekomstige overheden zijn onbekend en daarom moet een alziende overheid altijd zo veel mogelijk beperkt worden.

Wettig betaalmiddel

De Europese Centrale Bank (ECB) is een voorstander van het behoud van contant geld, waardoor het aannemelijk is dat contant geld voorlopig behouden zal worden. Wat opvalt is dat de ECB een lijst heeft, waarin staat dat contant geld een wettig betaalmiddel is. Dat klopt. Cash is een wettig betaalmiddel, maar de toelichting van de ECB is misleidend. Wanneer een betaalmiddel ‘wettig’ is, betekent dit niet dat het overal geaccepteerd moet worden. Concluderen dat contant geld niet geweigerd mag worden, is dus pertinent onjuist. De uitspraak van de ECB berust slechts op een eigen advies.

Verder staan in de lijst van de ECB belangrijke functies en voordelen van contant geld. De voordelen waar ik de meeste waarde aan hecht, zijn autonomie, privacy en inclusiviteit.

Autonomie

In een tijd waarin elektriciteit als water uit de kraan komt – en ook drinkwater als elektriciteit uit de muur – lijkt dit een marginaal probleem

Contant geld zorgt ervoor dat burgers autonoom kunnen handelen. Een betalingssysteem dat voornamelijk of volledig giraal verloopt, is per definitie afhankelijk van elektriciteit en online transacties. Dit betekent dat een tekort aan elektriciteit of een storing in het pinsysteem rampzalig is voor het betalingsverkeer. Als contant betalen overal mogelijk is, zijn burgers niet afhankelijk van derden.

In een tijd waarin elektriciteit als water uit de kraan komt – en ook drinkwater als elektriciteit uit de muur – lijkt dit een marginaal probleem. Maar het is belangrijk om te beseffen dat de garantie van elektriciteit een luxe is en geen gegeven. Daarom is het belangrijk dat er een betalingssysteem wordt gehanteerd dat ook in andere, onzekere tijden houdbaar is.

Privacy

Ook waarborgt contant geld de privacy van burgers. Het is onwenselijk dat elke transactie die een burger maakt, ingezien kan worden door een bank, bedrijf of overheid. Dit geldt in het bijzonder voor bijstandsgerechtigden, die zo nog meer beperkt worden in hun vrijheden. Zeker wanneer de overheid niet in staat blijkt adequaat te handelen wanneer zij fouten maakt. Het is van cruciaal belang dat contante betalingen mogelijk blijven, omdat het de kans op overheidsfalen beperkt.

Ook biedt contant geld mogelijkheden tot zwart werken. In eerste instantie lijkt dit een slechte zaak, maar het creëert banen die alleen zwart aantrekkelijk zijn. Ik heb het dan over bijvoorbeeld schoonmakers, thuishulp en klusjesmensen. Zij doen werk dat voor opdrachtgevers – vaak familie of vrienden – alleen de moeite waard is zonder inmenging van de overheid. Ook is het een uitkomst voor aannemers die in het witte circuit geen mogelijkheden hebben, zoals bijstandsgerechtigden.

Inclusiviteit

Verder hecht ik veel waarde aan inclusiviteit. Volgens De Nederlandsche Bank (DNB) hebben bepaalde groepen in de samenleving moeite met de digitalisering van geld. Dit zijn bijvoorbeeld blinden, slechtzienden, laaggeletterden en digibeten. Deze mensen hebben vaak moeite met online bankieren en zijn kwetsbaar voor mensen met verkeerde intenties. Het is daarom belangrijk dat deze groepen zelf de afweging kunnen maken om te pinnen of contant te betalen.

Bestaande maatregelen

In Nederland worden maatregelen genomen om contante betalingen te beschermen. Het is wettelijk vastgelegd dat elke inwoner van Nederland binnen een straal van vijf kilometer contant geld moet kunnen opnemen. Dat betekent dat een Nederlander gemiddeld binnen een uur bij een geldautomaat moet kunnen zijn, mits diegene in een rechte lijn loopt. Maar er is meer nodig om contante betalingen te beschermen.

Verdere maatregelen

Consumenten moeten altijd, overal en elk bedrag kunnen betalen met contant geld. Het zou een recht moeten zijn om met cash te betalen. Het recht op cashbetalingen beschermt het individu tegen banken, bedrijven en de overheid die anders relatief eenvoudig inzicht kunnen krijgen in het gedrag van individuen en de massa.

Ook het storten van contant geld moet toegankelijk zijn voor iedereen. Banken vragen een tarief om geld te storten, wat in eerste instantie het behoud van contant geld lijkt te bevorderen. Het zou mensen ontmoedigen om contant geld om te zetten in giraal geld. Maar deze redenatie is te kortzichtig. De kosten van geld storten dienen als incentive om altijd giraal geld te gebruiken.

Aan het opnemen van cash zijn geen kosten gebonden. Ik pleit ervoor dat ook het storten van cash kosteloos moet zijn. Zo kunnen consumenten het eenvoudigst wisselen tussen contante betalingen en pinbetalingen, waarmee hun keuzevrijheid wordt beschermd.

Ook is het cruciaal dat de verschillende betaalmethoden altijd dezelfde prijs hebben. Een winkelier zou niet in staat moeten zijn om een product goedkoper of juist duurder te maken bij het gebruiken van een specifieke betaalmethode. Een winkelier mag wel altijd de voorkeur aan klanten laten weten, maar prijsverschillen zijn te sturend.

Conclusie

Kortom, cash is nog lang niet verdwenen uit onze maatschappij, maar er zijn genoeg redenen om het te beschermen. De overheid speelt hierin een belangrijke rol, omdat zij van adviezen wetten kan maken. Cash moet altijd de basis zijn voor betalingen, omdat het de minst complexe en meest inclusieve betaalvorm is. Andere betaalmogelijkheden moeten gezien worden als luxe. Op deze manier kan een burger altijd onafhankelijk betalen en wordt de burger door en tegen de overheid beschermd.

Cover: nattanan23 via Pixabay

Geëdit door Gijs Berk