[mks_dropcap style=”letter” size=”48″ bg_color=”#ffffff” txt_color=”#000000″]E[/mks_dropcap]r is in de afgelopen dagen al veel gezegd over het referendum en over het associatieverdrag met Oekraïne. Van kleurplaten tot (anti)-Russische propaganda, het is allemaal eigenlijk maar een ingewikkelde rotzooi geworden. In de aanloop naar het referendum begon ik mij één ding af te vragen: Hoe is het eigenlijk om journalist in Oekraïne te zijn?
Het klinkt best voor de hand liggend dat er veel overeenkomsten zijn tussen de Oekraïense journalistiek en de journalistiek hier: ook in Oekraïne heb je deadlines en redactievergaderingen. Tegelijkertijd klinkt het ook logisch dat er grote verschillen zijn, Oekraïne staat niet voor niets op plaats 129 in de Press Freedom Index van Reporters without Borders. Dat is zeven plaatsen onder Afghanistan. Om te achterhalen hoe dat zit, is Medium in gesprek gegaan met twee Oekraïense journalisten.
Weerstand tegen corruptie
“Corruptie was en is het belangrijkste probleem waar journalisten tegenaan lopen”, zegt Natalia Goremyuk, een journalist voor het onafhankelijke online platform Hromadske.tv. “Onder de vorige regering, die van Janoekovitsj, is het steeds erger geworden. Niet alleen de politici zijn corrupt, sommige journalisten ook. Er wordt nog steeds veel geld aangenomen om verhalen te verdoezelen, of om politieke tegenstanders in diskrediet te brengen.” Als ik vraag of het beter is geworden na de grote protesten van de Maidanbeweging en de val van president Janoekovitsj, twijfelt ze eerst voordat ze antwoordt. “Ja en nee. Ja, er is een corruptie-waakhond gekomen en ja, er zijn meer onafhankelijke nieuwsorganisaties. Maar de grote hervormingen die nodig zijn, hebben nog niet plaatsgevonden.”
Enkele dagen na dit interview lekken de zogenaamde Panama Papers. Poroshenko, de huidige president van Oekraïne, komt erin voor. Hij heeft gelogen over zijn bedrijf en zijn inkomen heeft hij veilig weggestopt in een trust. Als ik er met Natalia over praat, zegt ze: “Het is een goed voorbeeld van hoeveel er nog moet veranderen en dat het waarschijnlijk niet van onze eigen journalisten gaat komen.”
We kunnen beter
Eén van de nieuwe onafhankelijke nieuwsorganisaties is Hromadske.tv, het bedrijf waar Natalia voor werkt. Opgericht door vijftien gefrustreerde journalisten in juni 2013, als online platform voor betrouwbare journalistiek. Het is ondertussen uitgegroeid tot een bekende en gerespecteerde organisatie. “Laat ik het zo zeggen, Hromadske.tv is opgericht omdat wij denken dat we beter kunnen”, aldus Maxim Eristavi, één van de oprichters van Hromadske. “Veel tv-zenders en kranten zijn in handen van rijke zakenlieden of politici. Die nieuwsorganisaties worden vaak gebruikt voor politieke doeleinden. Wij denken dat onafhankelijke journalistiek mogelijk en nodig is.”
Als ik aan hem vraag of er sinds de oprichting van Hromadske iets is verbeterd, antwoordt hij met een duidelijke “Ja”. “Vlak na de val van Janoekovitsj werden de persoonlijke documenten gevonden van de veiligheidschef van Janoekovitsj. ‘Yanukovichleaks‘ creëerde een opening voor onderzoeksjournalistiek die de politici niet meer hebben kunnen dichten. Nog nooit werd er zo openlijk over corruptie geschreven. Met naam en toenaam er bij.” Toch wil hij niet het gevoel geven dat alle problemen nu opgelost zijn. “We leven eigenlijk in een hele gekke tijd, waarin het tegelijkertijd beter én slechter gaat. Aan de ene kant konden we dus nog nooit zo openlijk schrijven over corruptie als nu, aan de andere kant is er zelden zoveel geweld geweest tegen journalisten.”
Het is lastig om politieke kwesties van alle kanten te bekijken als je elke dag op het nieuws gewonde en dode soldaten ziet
Helden en landverraders
Als ik vraag waar dat geweld vandaan komt, zucht Eristavi voordat hij zijn zin begint. “Oorlogen hebben zo hun effect op mensen”, begint hij. “Ten tijde van een oorlog zijn er eigenlijk maar twee soorten mensen: helden en landverraders. Dit zit onafhankelijke journalistiek in de weg.” Kritiek wordt weggewuifd als propaganda, beschuldigingen vliegen over en weer. Het is een ingewikkelde situatie voor een journalist. “Dit idee van helden en landverraders verscherpt het debat, waardoor mensen sneller extreme posities innemen. Het is lastig om politieke kwesties van alle kanten te bekijken als je elke dag op het nieuws gewonde en dode soldaten ziet.”
Kijken in de glazen bol
Als ik aan Natalia vraag wat ze hoopt voor de toekomst, kijkt ze me een beetje verbaasd aan. Na even denken antwoordt ze: “Geen oorlog en een Oekraïne met een werkende democratie. Hoe we daar komen? Wie het weet mag het zeggen.” Als ik dan vraag naar het associatieakkoord, zegt ze: “Voor mij is het een manier om druk uit te oefenen op de regering. Onze politici doen niet veel uit zichzelf. Ze hebben hier en daar overzicht van de EU nodig om wat te doen. In combinatie met druk vanuit de Oekraïense samenleving geloof ik dat er veel kan veranderen.” Maxim Eristavi is nog een stuk voorzichtiger. “Ik ga geen advies geven over het referendum en ondanks dat ik het eens ben met Natalia, heb ik geen zin om te wachten op Europa. Als we iets willen veranderen moeten we dat waarschijnlijk zelf doen.”
Cover: Mstyslav Chernov
