Nepnieuws is een trend die zich heeft ontwikkeld tot probleem. Zelf zie ik regelmatig misleidende en onjuiste informatie over klimaatverandering en daarom ga ik op onderzoek uit. Wat is de ernst van misinformatie over klimaatverandering? Moet ik mij zorgen maken als ik een zogenaamd nieuwsbericht zie dat de menselijke invloed van klimaatverandering ontkent? Moet ik mij zorgen maken als de voormalige president van de Verenigde Staten onjuiste informatie over klimaatverandering internationaal verspreidt? De vorige keer heb ik onderzoek gedaan naar ‘framing’ als oorzaak van politieke verdeeldheid over klimaatverandering. Nu ga ik op zoek naar de invloed van misinformatie.
De olie-industrie tegen de wetenschap
De strijd tegen de wetenschap heeft de grenzen van de waarheid opgezocht en overschreden.
Het sciëntisme legt het af tegen het scepticisme. Zo legt het confronterende wetenschappelijke bewijs voor klimaatverandering het af tegen sceptische speculaties die de oorzaken, de ernst en de dreigende gevolgen van klimaatverandering structureel ondermijnen. In een van hun afleveringen waande Zembla zich in de wereld van de klimaatsceptici, waarbij ze tot belangrijke ontdekkingen kwamen. Zo wordt de verspreiding van misinformatie over klimaatverandering fors gefinancierd door grote oliebedrijven als Exxonmobil. Middels een strategisch communicatieplan proberen klimaatontkenners, met hulp van de olie-industrie, het wetenschappelijke bewijs voor klimaatverandering onderuit te halen. Professionele communicatiemanagers doen zich voor als klimaatwetenschappers, overtuigingen worden gepresenteerd als feiten en doelgerichte misinformatie wordt verspreid. De strijd tegen de wetenschap heeft de grenzen van de waarheid opgezocht en overschreden.
De invloed van nepnieuws
Uit een onderzoek naar de invloed van nepnieuws over klimaatverandering op onze individuele opinie, zijn een aantal interessante bevindingen naar voren gekomen. Nepnieuws wordt hier omschreven als informatie die gepresenteerd wordt als legitiem, maar waarvan de inhoud en voornemens niet legitiem zijn. In het onderzoek werden mensen aan enkele bestaande nepnieuws-berichten over klimaatverandering onderworpen, waarna hun geloof in de menselijke impact op klimaatverandering werd onderzocht. Nepnieuws blijkt beperkt van invloed te zijn. Het heeft een klein effect op het geloof in de menselijke impact op klimaatverandering en de inschatting van de wetenschappelijke consensus. De deelnemers die nepnieuws over klimaatverandering te zien kregen, scoorden zowel op het geloof in klimaatverandering als op de wetenschappelijke consensus lager dan de controlegroep. Het vertrouwen in de wetenschap werd hier niet door aangetast.
Het is dus onwaarschijnlijk dat nepnieuws over klimaatverandering invloed heeft op klimaatscepticisme.
Dit betekent dat er weliswaar een effect is, maar dit is erg klein. Het is dus onwaarschijnlijk dat nepnieuws over klimaatverandering invloed heeft op klimaatscepticisme. Kunnen we hieruit concluderen dat misinformatie over klimaatverandering geen bedreiging is voor de wetenschap? Was de ontdekking van Zembla over de georganiseerde anti-klimaatlobby dan irrelevant?
Het ‘continued influence effect’
Ondanks de conclusie van het hiervoor beschreven onderzoek, zie ik een aantal potentiële gevaren van de invloed van misinformatie over klimaatverandering. Ten eerste is er het ‘continued influence effect’. Dit is een psychologisch effect dat ervoor zorgt dat je misinformatie over causale gebeurtenissen blijft onthouden, ook nadat blijkt dat het om misinformatie gaat. Als je bijvoorbeeld een artikel leest waarin wordt beschreven dat NASA de menselijke impact van het klimaat ontkent, zullen mensen deze boodschap onthouden ondanks latere correctie van het artikel. Even voor de duidelijkheid, in dit artikel staat dus onjuiste informatie. Mensen zullen misinformatie raadplegen wanneer zij geen andere informatie voor handen hebben. Het ‘continued influence effect’ zorgt er dus voor dat je deze informatie zal blijven onthouden als zijnde de waarheid, wanneer het tegendeel al is bewezen.
Het ‘illusory truth effect’
Het ‘illusory truth effect’ zorgt ervoor dat men informatie meer vertrouwt wanneer zij deze informatie vaker horen.
Bovendien blijkt er nog een psychologisch effect van misinformatie, waardoor het mogelijke gevaar niet onderschat moet worden. Het ‘illusory truth effect’ zorgt ervoor dat men informatie meer vertrouwt wanneer zij deze informatie vaker horen. In de context van misinformatie betekent dit dat mensen die regelmatig in aanraking komen met misinformatie, deze ook sneller als waarheid zullen aannemen. Daarbij blijkt dat mensen die herhaaldelijk misinformatie zien, zich ook inbeelden eerder van deze informatie gehoord te hebben. Nu wij leven in de tijd van het internet en sociale media, waarbij we de hele dag worden blootgesteld aan immens veel informatie, zie ik hier een groot potentieel gevaar van misinformatie. Wat gebeurt er met iemand die regelmatig aan misinformatie wordt onderworpen? FOX News blijkt tot op de dag van vandaag een grote verspreidingsbron van onjuiste informatie over klimaatverandering.
Wat gebeurt er met iemand die in een algoritme komt met een hoge mate van misinformatie? Om hier meer over te weten is ‘The social dilemma’ absoluut een aanrader. Wat gebeurt er met kinderen die opgroeien in een wereld met ‘deepfakes’, waardoor het onderscheid tussen de werkelijkheid en misinformatie nog kleiner wordt? Wat gebeurt er met een bevolking als hun president klimaatverandering structureel ontkent en daarbij jarenlang misinformatie verspreidt?
‘Science denialism’: een gevaarlijk machtsmiddel
Hoewel er wetenschappelijk bewijs is voor de beperkte invloed van nepnieuws op de individuele opinie van mensen, zijn er ook psychologische processen die het gevaar van nepnieuws kunnen vergroten. Daarbij is nepnieuws niet de enige vorm van misinformatie. ‘Science denialism’ is een vorm van pseudowetenschap die wetenschappelijke conflicten creëert die er helemaal niet zijn. In de context van klimaatverandering zijn er instituten die de klimaatwetenschap in twijfel trekken of conflicten opzoeken die wetenschappelijk onjuist zijn.
De commerciële belangen van de olie-industrie wisten zo het collectieve belang van een leefbare aarde te overstijgen.
Exxon Mobil richtte in 1989 de ‘Global Climate Coalition’ op, waarmee zij in samenwerking met andere oliemaatschappijen wetenschappelijke conflicten opzochten over klimaatverandering om zo twijfel en onzekerheid te verspreiden. Zo werd de GCC een schoolvoorbeeld van ‘science denialism’, waarbij onder andere onzekerheid over de integriteit van het IPCC werd verspreid en andere doorslaggevende wetenschappelijke bevindingen over klimaatverandering werden ontkend. De commerciële belangen van de olie-industrie wisten zo het collectieve belang van een leefbare aarde te overstijgen.
Een potentieel gevaar
De olie-industrie wist door middel van ‘science denialism’ een alternatieve werkelijkheid van wetenschappelijke mythes, misleidende informatie en nepnieuws te ontwikkelen, die tot op de dag van vandaag leidt tot twijfel, bedrog en publieke verdeeldheid. Zij maakte een wereld mogelijk waarin de president van Amerika klimaatverandering kon ontkennen als probleem. Een wereld waarin men nog steeds discussieert over het wel-of-niet bestaan van klimaatverandering, ondanks de wetenschappelijke consensus. Een wereld die wetenschap in twijfel trekt en de werkelijkheid ontkent.
De olie-industrie wist hierdoor een pad uit te leggen voor misleidende informatie en nepnieuws, en is haar invloed tot op de dag van vandaag merkbaar in de vorm van klimaatontkenning. Hoewel enkele misleidende berichtgevingen weinig invloed lijken te hebben op je individuele mening, is er genoeg wetenschappelijk bewijs voor het potentiële gevaar van misinformatie. Zowel het ‘continued influence effect’ als het ‘illusory truth effect’ vergroten de ernst van onjuiste informatie. Als wij herhaaldelijk aan nepnieuws worden onderworpen zullen wij dit naar waarschijnlijkheid als waarheid aannemen en blijven onthouden, ongeacht latere verbeteringen. Dit maakt het probleem moeilijk op te lossen. Met de populariteit van sociale media en de fundamentele ernst van ‘science denialism’ vrees ik dat het gevaar van misinformatie nog lang relevant zal blijven.
Cover: Pixabay
Edited by: Kim Bron
