[mks_dropcap style=”letter” size=”48″ bg_color=”#ffffff” txt_color=”#000000″]D[/mks_dropcap]e tijd dat de fairtrade hagelslag, pindakaas met een laagje olie erop en de vegaburgers nog voor antroposofische mensen met suffe gewaden was, is voorbij. Biologisch, ecologisch, fairtrade en vegetarisch is hip! In koel- en keukenkasten van twintigers en dertigers zijn steeds vaker producten te vinden waarvan de etiketten vol staan met woorden als duurzaam, echt, blije koe of kip, vrije uitloop of puur en eerlijk. Maar wat zeggen deze termen nou eigenlijk? Wat zijn ze waard en in hoeverre verschillen producten met deze termen van andere producten of misschien belangrijker nog: van elkaar? Medium onderzocht wat gezond, milieubewust en diervriendelijk eten is en hoeveel keurmerken daar eigenlijk mee te maken hebben.

Hoe moet het?
Volgens velen misleiden keurmerken ons waar we bij staan en zijn ze het dus niet waard om meer geld aan uit te geven. Iets wat voor onze twintigers en dertigers ook een heikel punt is. Want ondanks dat het steeds hipper lijkt te worden om te laten zien dat je bewust boodschappen doet en daar het geld voor hebt, wordt het wel lastig te bepalen wat bewust eten is. Al helemaal als blijkt dat je je laat misleiden door ‘puur en eerlijk’-achtige labels en stickers. Hoe kun je dan toch een bewuste keuze maken?

Voedingsdeskundige Hilda Mossink is zzp’er met haar bedrijf Eet Echt Eten en legt uit waar je nou eigenlijk op moet letten. Op de vraag of ze het gevoel heeft dat keurmerken misleidend zijn antwoordt ze: “Ik heb niet het gevoel, ik weet zeker dat de meeste keurmerken meer of minder opzettelijk misleidend zijn. In eerste instantie is de opzet wel goed, het zou mensen bewuster maken van wat zij kopen. Er zijn inmiddels echter zoveel verschillende keurmerken dat ik denk dat mensen door de bomen het bos niet meer zien.”

Beetje puur, niet zo eerlijk
Een breed gedragen mening is dat keurmerken op producten in de supermarkt misleidend zijn voor de consument. Eerder werd door het programma Kassa onderzoek gedaan naar verschillende keurmerken. Hieruit blijkt dat sommige producenten zelf keurmerken in het leven roepen om hiermee hun producten aantrekkelijker te maken. Wat die keurmerken vervolgens betekenen en of ze wel of niet door een onafhankelijke instantie zijn uitgedeeld blijft voor consumenten onduidelijk. Samen met het gevoel dat er onnoemelijk veel verschillende keurmerken zijn, waarbij het verschil tussen die keurmerken ook niet altijd even duidelijk is, ontstaat er veel scepsis onder consumenten.

AH Puur&Eerlijk is bij uitstek een voorbeeld van een misleidend label

Waarom laten we ons dan toch ver- of misleiden door deze keurmerken? Het is een herkenbaar gevoel: met twee producten in het gangpad staan die ongeveer twaalf cent schelen, maar waarvan de één geen keurmerk heeft en de ander een vrolijke koe met een grasspriet in zijn mond op de verpakking heeft staan. Hoe weinig idee je ook hebt van wat deze koe je wil vertellen, ben je toch geneigd twaalf cent meer uit te geven. Verschillende supermarkten spelen slim in op deze manier van denken.

Een goed voorbeeld is de Albert Heijn, die de consument belooft te helpen met het kiezen van bewust eten en met het label ‘Puur en Eerlijk’ is gekomen. Dit label is al vaker in opspraak geweest en wordt vooral door de organisatie Foodwatch flink de grond in getrapt. Zo zegt dit label dat minstens één ingrediënt verantwoord is. Wat zoveel betekent als: de rest van dit product kan ook allerlei E-nummers, smaakversterkers of dieronvriendelijk vlees of melk uit de bio-industrie bevatten.

Keurmerk negeren, etiket bestuderen
Dan maar zelf op onderzoek uit. Bij de plaatselijke AH kijken ze ietwat moeilijk bij de vraag wat nou het verschil is tussen de groen verpakte blije eieren doos en de gewone doos met eieren. Het levert niet veel op. “Het staat op de verpakking mevrouw.” Breng daar maar eens wat tegenin. Ook Mossink wijst erop dat je zelf op de verpakking moet kijken. Niet meer dan logisch ook, maar wat snappen we nou helemaal van al die E-nummers en andere vreemde ingrediënten? Een belangrijke tip die zij geeft is dat je eigenlijk zou moeten kiezen voor producten met minder dan vijf ingrediënten. “Op die manier is de boel beter te overzien en weet je wat je eet,” zegt ze. “Koop je echter bij natuurvoedingswinkels dan kun je ervan uitgaan dat er geen toegevoegde smaak- en kleurstoffen in zitten.”

Waar voor je geld
Een ander bezwaar wat vaak gemaakt wordt is dat biologisch eten duur zou zijn. Dat is zeker zo als we kijken naar, al dan niet misleidende, keurmerken die ervoor gemaakt zijn producten voor meer geld de supermarktdeur uit te laten gaan. Maar zeker voor biologische producten ligt de prijs hoger dan voor reguliere producten. Denk bijvoorbeeld aan biologische eieren. De kippen krijgen meer ruimte en biologisch voer, waardoor de eieren een betere kwaliteit vetten krijgen en meer smaak.

Mossink zegt hierover: “De prijs speelt zeker voor veel mensen een rol, maar het is ook belangrijk om te weten wat je koopt met je geld. Een brood uit de supermarkt is bijvoorbeeld qua prijs goedkoper, maar qua voedingswaarde koop je eigenlijk niet veel bijzonders. De basis is vaak witmeel, met hierin onder meer ‘lege calorieën’ (calorieën zonder voedingswaarden), veel hulpstoffen, foute vetten om het brood een week zacht te houden, onnodige suikers en karamelkleurstof om het mooi bruin te maken. Je hebt wel vier tot zes sneetjes nodig om een middagje op door te werken. Een volwaardig biologisch brood bevat veel meer voedingsstoffen, natuurlijke vetten, minder zout en geen onnodige hulpstoffen. Het brood wordt daardoor wel wat eerder droog. Ook betaal je gemakkelijk tweeënhalve euro, maar je hebt na twee tot vier sneetjes urenlang een verzadigd gevoel. Dus je vergelijkt eigenlijk appels met peren. De moeilijkheid bij brood is dat de voedzaamheid niet aan de buitenkant zichtbaar is.”

Naast de verschillende (voedings)waarden van producten is het ook nog eens zo dat biologische seizoens- en streekproducten niet per se duurder zijn dan reguliere producten. Door de korte vervoersafstand en gunstige weersomstandigheden in een bepaald seizoen zijn deze producten vaak goedkoper ten opzichte van niet-biologische producten die van ver weg moeten komen, of uit kassen. Dit geldt vooral voor groenten.

Je kunt je smaakpapillen zelf sturen

Smaakmaker
Ben je weleens bij ontzettend biologische mensen gaan eten, dan is de kans groot dat je het allemaal niet heel erg lekker vond of op z’n minst een beetje apart. Dit komt mede doordat hun producten weinig geur-, kleur- en smaakstoffen bevatten. Smaak is voor veel consumenten van doorslaggevende betekenis en dus is de kans groter dat ze voor een onbeduidend keurmerk in de supermarkt kiezen dan voor een product uit de natuurvoedingswinkel. We staan bij de bio-afdeling in de supermarkt of in de natuurwinkel, we hebben het etiket gelezen, de prijs overwogen, maar wat als we het nu niet lekker vinden?

Mossink geeft hierbij een belangrijke uitleg: “Als je smaakpapillen gewend zijn aan veel smaakmakers, zoals suiker, zout en smaakversterkers, zullen ze in eerste instantie pure smaken niet waarderen. Je hebt tien dagen nodig om te ontwennen aan de smaak van suiker. Daarna zul je geleidelijk het zoet van (gedroogd) fruit en zoete groenten (pompoen, bataat, wortel e.d.) gaan waarderen. Je kunt je smaakpapillen dus zelf sturen. Ikzelf ben inmiddels gewend aan de smaak van biologische groenten en bij veel groenten is het smaakverschil tussen biologische groenten en niet-biologische groenten groot. Met name bij tomaat, wortel en sla. Je ontwikkelt geleidelijk een meer verfijnde smaak als je bewuster gaat eten, is mijn ervaring.”

Koop producten met minder dan vijf ingedienten

Ozonlaag, arme boeren en gestreste varkens
Voor onszelf hebben we nu op een rij waar we op moeten letten: bestudeer het etiket, bepaal wat de waarde van het product is zonder direct af te knappen op de prijs en verfijn je smaak door minder suiker, zout en smaakversterkers te eten. Naast dat dit voedselpatroon beter is voor je eigen gezondheid, komen er bij de koop van biologische producten meerdere positieve aspecten kijken. Zo hebben we het net gehad over het gebruik van streek- en seizoensproducten. Deze zijn een stuk milieuvriendelijker door de korte vervoersafstand en het feit dat bij de productie geen gebruik gemaakt hoeft te worden van kassen die veel energie kosten.

Een keurmerk dat rekening houdt met zowel het milieu als het welzijn van boeren is UTZ Certified. Dit is een internationaal geaccepteerd en veelvuldig gecontroleerd keurmerk dat toeziet op milieu en eerlijke handel. De stichting waarbij dit keurmerk aangesloten is heeft als doel duurzame landbouw tot de norm te maken en zo wereldwijd een certificeringsstandaard te implementeren. Het keurmerk werd in 2002 opgericht als alternatief voor Max Havelaar Fair Trade.

Het verschil zit in de minimumprijsgarantie aan de boeren. UTZ Certified laat prijsonderhandelingen aan de markt over, waar Max Havelaar een minimumprijs garandeert aan kleine boeren wanneer de marktprijs onder de kostprijs valt. Een ander verschil is dat Max Havelaar zich alleen richt op kleinere boeren, terwijl UTZ Certified ook grote boeren certificeert en nauw samenwerkt met de industrie. Het keurmerk hanteert naast criteria voor eerlijke handel ook strenge milieucriteria.

Ik weet zeker dat keurmerken meer of minder opzettelijk misleidend zijn

Iedereen blij
De moraal van het verhaal: weet wat je eet. Het bovengeschetste plaatje klinkt idealistisch en het is niet meer dan logisch dat je op je drukke of brakke dag geen zin heb om etiketten door te spitten of voedingswaarden van brood te vergelijken. Toch blijkt ook dat het allemaal niet heel ingewikkeld is. Van welk keurmerk wordt de boer blij, was dit echt een blije kip, draag ik onderweg nog een beetje bij aan een beter milieu en het allerbelangrijkste: eet ik gezond en lekker? Maak voor jezelf de afweging tussen je schamele (studenten)budget, je eigen verfijnde smaak, de look van de inhoud van je (koel)kast en natuurlijk je drang tot het verbeteren van de wereld!

[mks_col]

[mks_one_third]

Scoort niet hoog op milieu, dierenwelzijn en eerlijke handel. Wordt ook slecht (of door bedrijf zelf) gecontroleerd. 

AH Puur&Eerlijk: Scoort op geen enkele vereiste. Dit komt omdat het een paraplulogo is voor producten met reeds een ander keurmerk erop. Puur&Eerlijk zelf zegt dus niet zoveel, je kunt beter naar de andere keurmerken op het product kijken, of naar de ingredienten. Dit geldt ook voor andere paraplulogo’s als bio+ (plus) en Fairglobe (Lidl).

Nature&More: Scoort redelijk op milieu, maar daar blijft het bij. Het logo is van groothandel Eosta, de criteria zijn onduidelijk en Eosta controleert het logo zelf.

Dolfijnvriendelijk gevangen tonijn: deze sticker is geen keurmerk. Er wordt gesuggereerd dat er geen dolfijnsterfte optreed bij het vangen van deze tonijn. Hierop wordt niet gecontroleerd.

Caring Daily: Deelnemende boeren zouden werken aan verduurzaming. Het is alleen onduidelijk hoe de controle omtrent dit keurmerk loopt.

[/mks_one_third]

[mks_one_third]

Scoort middelmatig op milieu, dierenwelzijn en eerlijke handel en wordt matig gecontroleerd. Kan in de ene categorie hoge ogen gooien, maar op een andere laag. 

Bewuste Keuze (en ook Gezonde Keuze): is gebaseerd op eisen van het voedingscentrum. Wordt wel onafhankelijk gecontroleerd, maar zegt verder niets over milieu, dierenwelzijn of eerlijke handel.

Beter Leven kenmerk met drie sterren: Betekent een beter leven voor dieren, zegt verder niets over milieu of eerlijke handel. Wordt onafhankelijk gecontroleerd.

Dolfijnvriendelijk gevangen tonijn Earth Island Institute: Dit is wel degelijk een keurmerk en betekent dat deze tonijn gevangen is zonder dolfijnsterfte door ring- of drijfnetten. Het zegt niet over overbevissing en andere bijvangst. Er wordt wel onafhankelijk gecontroleerd.

100% Weidemelk: Betreft zuivel van koeien die jaarlijks tenminste 120 dagen 6 uu rper dag in de wei mogen. Voor de koe draagt dit bij aan het welzijn. Het scoort dus slechts op dierenwelzijn, maar wordt goed gecontroleerd.

[/mks_one_third]

[mks_one_third]

Scoort goed op de meeste punten en wordt op een eerlijke en betrouwbare manier gecontroleerd.

Demeter keurmerk: Scoort hoog op milieu en dierenwelzijn. Wordt onafhankelijk gecontroleerd.

EKO: Scoort hoog op milieu en dierenwelzijn. Wordt onafhankelijk gecontroleerd.

Biologisch, Europees kenmerk: Scoort hoog op milieu en dierenwelzijn. Wordt onafhankelijk gecontroleerd.

Max Havelaar/Fairtrade: Scoort hoog op zowel milieu als eerlijke handel, dierenwelzijn is niet van toepassing. Er wordt onafhankelijk gecontroleerd.

Utz Certified: Scoort hoog op zowel milieu als eerlijke handel, dierenwelzijn is niet van toepassing. Er wordt onafhankelijk gecontroleerd.

Rainforest Alliance: Scoort hoog op milieu en eerlijke handel. Staat zowel op producten als op toeristische diensten. Onafhankelijke controle

[/mks_one_third]

[/mks_col]

Cover: WillowGardeners

Dit artikel is geschreven door Roos Beune en eerder verschenen in Medium Magazine (februari 2014).