[mks_dropcap style=”letter” size=”48″ bg_color=”#ffffff” txt_color=”#000000″]M[/mks_dropcap]et een marketingplan waar festivals nog een puntje aan kunnen zuigen en een achterban aan geldige handtekenen waar zelfs de meest succesvolle politicus bang van wordt, is vrijwel heel Nederland op de hoogte; op 6 april vindt het eerste raadgevende referendum plaats, een initiatief van GeenStijl in samenwerking met Burgercommité EU en het Forum voor Democratie. We bespreken de belangrijkste punten rondom het referendum en vragen Moskou-correspondent David Jan Godfroid over de situatie in Oekraïne en de eventuele gevolgen van een associatieverdrag.

Associatieverdrag in short
Sinds juli 2015 kan er in Nederland “een referendum worden aangevraagd over een reeds aangenomen wet, mits er door stemgerechtigden voldoende ‘verzoeken’ worden ingediend”. Burgercomité EU liet er geen gras over groeien en trommelde gelijk GeenStijl – die zichzelf voor deze gebeurtenis omdoopten tot ‘GeenPeil’ – en het Forum voor Democratie op om de macht van de EU aan de kaak te stellen. De drie betrokken organisaties haalden samen een kleine 430 duizend geldige handtekeningen op, waarmee ze makkelijk het vereiste aantal van 300 duizend overschreden. De handtekeningen werden aangeboden aan de kiesraad en het enige wat ons nu nog rest, is stemmen. Op 6 april stem je ‘voor’ of ‘tegen’ met betrekking tot een associatieovereenkomst tussen de EU en Oekraïne, maar wat houdt dat precies in? In principe is het niets anders dan een handelsovereenkomst tussen de EU en Oekraïne. In de overeenkomst staan plannen om tussen de twee partijen een vrijhandelszone tot stand te brengen. Belangrijk om te onthouden: dit is niet hetzelfde als een lidmaatschap van de EU voor Oekraïne.

Oekraïnekenner David Jan Godfroid
David Jan Godfroid is al lange tijd correspondent voor de NOS in Oost-Europa. Momenteel zit hij in Moskou, maar hij verbleef ook in landen als Servië. Godfroid heeft veel gewerkt in Oekraïne en verwacht dit in de toekomst ook nog veel te moeten doen. 

De verstandhouding tussen Oekraïne en Rusland bevindt zich op een dieptepunt

Je bent al flink wat jaren werkzaam in Oost-Europa, heb je ook ooit gewerkt in Oekraïne? Wat is je persoonlijke relatie en ervaring met het land?
“Ja, ik heb heel veel gewerkt in Oekraïne en dat zal voorlopig nog niet afgelopen zijn. Ik was er al in 2004, toen de zogenoemde Oranjerevolutie plaatsvond en in 2014 en 2015 ben ik er bij elkaar maandenlang geweest in verband met Maidan, de annexatie van de Krim, oorlog in Oost-Oekraïne en MH17. Dat waren allemaal uitzonderlijke gebeurtenissen en ik ben er als journalist. Ik ben er nooit zomaar geweest. Dat betekent dat ik niet echt een relatie heb met het land als zodanig.”

Zit de Oekraïense burger te wachten op een samenwerking met Europa?
“Zoals ik altijd antwoord op zo’n vraag: ‘de’ Oekraïense burger bestaat niet. Evenmin als Nederlanders of Serviërs denken ze hetzelfde over van alles en nog wat. Er zijn Oekraïners die niets anders willen dan zich aansluiten bij Europa en de EU, er zijn er die daar niets van willen weten en tussen deze twee uitersten zit nog van alles in. Ik schat dat een grote meerderheid van de bevolking wel in meerdere of mindere samenwerking wil. Dat tonen opinieonderzoeken ook aan. Daarbij moet wel worden aangetekend dat nadere samenwerking niet per se EU-lidmaatschap betekent. Vergeet ook niet dat de Maidanopstand in 2013/2014 onder meer voortkwam uit een breed gedragen wens tot toenadering. Overigens wil een deel van de bevolking niets van de EU weten. Vooral in het oosten van het land kijken veel mensen liever over de grens naar Rusland.”

Hoe is de verstandhouding tussen Oekraïne en Rusland?
“Op een dieptepunt.”

Hoe zou Rusland aankijken tegen een samenwerking tussen Europa en Oekraïne?
“De verdreven president Janoekovitsj heeft het associatieverdrag tussen Oekraïne en de EU, dat eigenlijk al in kannen en kruiken was, niet ondertekend vanwege zware druk uit Moskou. Rusland wil die verregaande vorm van samenwerking dus niet. Daar is een aantal redenen voor. De belangrijkste: Rusland vindt dat Oekraïne binnen de Russische (economische) invloedssfeer valt.”

Waarom zouden Nederlanders er baat bij hebben om voor te stemmen? En waarom tegen?
“Ik geloof niet dat het associatieverdrag tussen Oekraïne en de EU direct allerlei verstrekkende gevolgen zou hebben; niet positief en niet negatief. Volgens mij gaat het referendum dan ook over iets anders dan over dat verdrag.”

Raad jij studenten aan zich te verdiepen in dit issue?
“Je verdiepen in discussies die de politieke agenda bepalen, lijkt me altijd een goed idee. Dat kan tot allerlei verschillende conclusies leiden: dat het allemaal flauwekul is bijvoorbeeld, dat het sop de kool niet waard is of dat het toch wat ingewikkelder in elkaar zit dan je uit de monden van de meest luidruchtige voor- en tegenstanders hoort. Kortom: stel jezelf op de hoogte, vorm een mening en handel dienovereenkomstig.”

Sommige mensen vragen zich echter af of dit een probleem is dat je directe aandacht nodig heeft. Het gaat hier om een raadgevend referendum, niets is dus bindend. Als de uitkomst ‘tegen’ is en de Eerste en Tweede Kamer toch liever het verdrag alsnog ondertekenen, laat de wet dit toe. Dit zorgt ervoor dat sommigen het referendum zien als irrelevant, zeker ook omdat de stemming pas geldig is bij een opkomst van meer dan 30 procent van het totaal aantal kiesgerechtigden. Dit alles leidt tot een wat casual imago voor het referendum.

Toch lijkt het erop dat er meer achter deze volksstemming zit dan het associatieverdrag. De EU lijkt een steeds grotere invloed te krijgen op de nationale politiek en het is voor de burger lastiger te snappen wat zich allemaal afspeelt op dit hogere niveau. Ook al lijkt dit associatieverdrag een ver-van-mijn-bedshow voor velen, het maakt deel uit van het grotere probleem waarin de EU veel macht heeft, terwijl de machthebbers niet democratisch gekozen zijn.

Daarnaast betekent volgens velen het niet gebruiken van je stemrecht bij dit referendum ook het verliezen van je recht om te klagen. Vicepremier Asscher moedigde ons in ieder geval ook met dit argument aan: “Bewaar uw stempas en maak gebruik van uw democratisch stemrecht.”

Wil je meer te weten komen over dit referendum en het associatieverdrag? Kom dan naar het Mercuriusevent: “Ukraine, you frame?” 

Cover: Evgeny Feldman