In het stemhokje stemmen we zelden alleen vanuit ideologie. Tegenwoordig koken we in campagnetijd met Jesse klaver, kennen we de favoriete spelletjes van Wopke Hoekstra, en de honden van Sigrid Kaag. Veel partijen vertrouwen voor een groot deel op hun lijsttrekker. Voor sommige mensen overstijgen zij zelfs de standpunten van hun partij. Dat een stem op Mark Rutte ook een stem is op de VVD, zou een mens vandaag de dag bijna over het hoofd kunnen zien. De VVD werd in de hele campagne dan ook vakkundig op het reservebankje van de wedstrijd gezet, Mark Rutte moest de doelpunten maken. Wat is er met ons en politiek Den Haag aan de hand?

Stemmen werven voor je hele partij

Een grote stemmentrekker zijn voor je partij is menig lijsttrekker niet onbekend. Mark Rutte scoorde de doelpunten voor de VVD, Sigrid Kaag droeg bij aan het succes van D66. Een PVV zonder Geert Wilders is bijna niet voor te stellen. Deze focus op personen is een fenomeen dat voortkomt uit een al langer groeiende trend in de politiek, personalisatie. Door de toenemende personalisatie gaat het in de politiek steeds meer om de individuele mensen en hun eigenschappen. De partij zelf, en de ideologie van de partij in zijn geheel, wordt minder belangrijk. Als de lijsttrekker je maar ‘aanstaat’.

Een politiek vol familiemensen

En daar houdt de ontwikkeling niet op. Naast dat een individu uit een partij belangrijker wordt, worden ook de eigenschappen en de privé levens van die naar voren geschoven personen steeds belangrijker. In debatten kwamen er heel wat familieleden voorbij, het meest duidelijk bij Jesse Klaver. Om zijn argumenten te illustreren kwamen zijn broertjes en zusjes in het RTL-debat meer dan eens naar voren. “Ik heb 4 broertjes en zusjes die geen Klaver heten. Onze vader is geboren in Marokko. Zij worden gezien als Marokkanen, ik als Nederlander. Zij hebben minder kans op een baan, stageplek en woning. Het laat zien dat dit land niet af is.” Daarna, bij het debat over een vaccinatiebewijs, haalde Sigrid Kaag haar familie erbij. “Ik ben de enige hier die vier kinderen heeft, die vanaf het Zoom apparaat studeren, die baantjes niet meer kunnen krijgen, die niet meer rond kunnen komen, die net als al hun leeftijdsgenoten enorm zitten met klachten van depressie, ik weet als geen ander wat het is om thuis te zitten.”

Maar ook buiten de debatten komen familieleden voorbij. Op de vraag of Wopke Hoekstra lang had moeten nadenken over de positie als lijsttrekker was er één ding in zijn antwoord belangrijk. Dat hij dit had overlegd met zijn vrouw Liselot. Hiermee accentueerde hij al in de eerste week van zijn lijsttrekkerschap dat hij naast goed met cijfers, ook een echte familieman was. 

Politici hebben deze dagen de neiging om te laten weten dat ze op de kiezer lijken. Dat ze echt begrijpen wat er in de huiskamers speelt. Ze zijn op zoek naar de balans tussen bekwaam en menselijk.

Verschillende vormen, dezelfde trend

De strategieën van Klaver, Kaag en Hoekstra lijken op het eerste oog niks te maken te hebben met de campagne van de VVD met Mark Rutte. Toch komen ze allemaal voort uit precies hetzelfde principe.

De strategieën van Klaver, Kaag en Hoekstra lijken op het eerste oog niks te maken te hebben met de campagne van de VVD met Mark Rutte. Toch komen ze allemaal voort uit precies hetzelfde principe. Het zijn simpelweg verschillende aftakkingen van één ontwikkeling. De personen naar voren, de partij naar de achtergrond.Dit proces van personalisatie kom dan ook met twee verschillende verschuivingen. Een effect van individualisering en een effect van privatisering. Vaak gaan ze hand in hand, maar ze kunnen ook los van elkaar voorkomen.

De campagne van de VVD is het perfecte voorbeeld van individualisering:  en hele partij terugbrengen tot één persoon. In deze ontwikkeling spelen de leiders van een partij een grote rol. Hierbij komt vaak kijken dat er in de media, als het gaat om ons parlement, veel focus is voor de minister-president. Door deze aandacht wordt bij verkiezingen de individuele kandidaat voor de opvolging van deze positie extra belangrijk. Deze individualisering was in elk van de campagnefilmpjes van de VVD terug te zien. De mensen op straat werd gevraagd waarom ze op Mark Rutte zouden stemmen. Antwoorden varieerden van zijn betrouwbaarheid tot het feit dat mensen veel in hem herkennen. Niemand had het over ook maar één standpunt van de VVD. In debatten praatte Mark Rutte steevast in ik-vorm over de standpunten van zijn partij; Mark Rutte centraal, een focus op premierwaardigheid. Ideologie of partijstandpunten zo veel mogelijk weggewerkt uit de campagne.

Aan de andere kant had je de vorm die met name Jesse Klaver aangreep: privatisering. Hierbij gaat het juist om een ontwikkeling in de vorm van het presenteren van de belangrijke personen uit een partij. Een verschuiving vindt plaats van de politicus in zijn of haar professionele rol naar de privé rol. Jesse Klaver met zijn zoontjes in een ‘eikeltjes pyjama’, Jesse Klaver die zijn broertjes en zusjes noemt in een debat. Niet-politieke eigenschappen, zoals een goede vader zijn, worden belangrijker. Ook niet-politieke interesses spelen steeds vaker een rol. Niet alleen bij Jesse Klaver, maar bij vele politici. Zo gaat het in interviews tegenwoordig ook om muzieksmaak en wat lijsttrekkers graag doen op hun vrije dag.

Waarom doen politieke partijen dit?

De gemiddelde persoon heeft weinig zin om uitgebreid na te denken over politiek, maar gaat toch naar het stemhokje.

Toch klinkt het een beetje vreemd om als politieke partij de ideologie zo ver mogelijk weg te houdenen alles laten draaien om een persoon. Waarom is dit voor politieke partijen zó aantrekkelijk, dat hele campagnes volgens dit principe in elkaar worden gezet? De reden is simpel: de gemiddelde persoon heeft weinig zin om uitgebreid na te denken over politiek, maar gaat toch naar het stemhokje. Als je dan een keuze maakt spelen goed afgewogen argumenten een tamelijk kleine rol. Een groot deel van de Nederlanders stemt voornamelijk op basis van een onderbuikgevoel. Zeker nu tijdens de corona crisis kijken veel mensen vooral naar de persoon waarvan zij het gevoel krijgen dat hij of zij een goede premier zou zijn. Partijen die een premierwaardige kandidaat hebben neergezet, scoorden dan ook hoog dit jaar.

In sommige omstandigheden kunnen politici de onderbuikgevoelens van kiezers ook beïnvloeden door als ‘familiemens’ hun herkenbaarheid en likeability te verhogen. Het feit dat mensen je leuker vinden, kan stemintentie verhogen. Een insteek die dus, in de juiste context, wel degelijk effect kan hebben.

Persoon boven partij

In het stemhokje gaat een kiezer dus regelmatig voor de persoon. Een goed gevoel bij deze persoon weegt vaak zwaarder dan precies tegen elkaar afgewogen partijstandpunten. Een ontwikkeling die het formeren niet makkelijker maakt. Naast onderhandelen op de inhoud moeten tegenwoordig ook de juiste poppetjes op de juiste plaats worden gezet. Mensen willen hun premierskandidaat terug zien als premier, soms nog liever dan hun idealen verwezenlijkt in een regeerakkoord. Kiezers stemmen niet alleen voor een premier van VVD huize, maar specifiek op Mark Rutte. Een verklaring voor hoe standvastig de VVD in deze moeilijke formatie aan hem vasthoudt. Want als mensen stemmen op Mark Rutte, wat is de VVD dan nog waard als hij er niet meer is?

Cover: Hung Chung Chih 

Edited by: Kim Bron, Andreea Rebegea