Iedere zomer gaat de klok een uur achteruit. Op de laatste zondag van oktober verandert zomertijd in wintertijd, oftewel zomertijd verandert terug in standaardtijd. Dit is het moment waarop media tijdzones aan de kaak stellen en ik zal me bij deze conformeren aan deze traditie. In dit artikel ga ik in op twee discussiepunten, namelijk de vraag of Nederland zich in de juiste tijdzone bevindt en het nut van het verzetten van de klok.
Tijd door de tijd heen
Laat ik beginnen bij de voorloper van de huidige tijdzones, namelijk zonnetijd. In Nederland werd tot het begin van de twintigste eeuw de zonnetijd gebruikt om de tijd te bepalen. Zo verschilde de plaatselijke tijd in Nederland per stad of dorp. Vervolgens werd besloten om een nationale standaardtijd aan te houden die men zowel Amsterdamse Tijd als Nederlandse Tijd noemde.
Toen nazi-Duitsland Nederland binnenviel, werd Amsterdamse Tijd vervangen door Midden-Europese Tijd (MET). Deze tijdzone verschilde – in tegenstelling tot Amsterdamse Tijd – precies één uur van Greenwich Mean Time (GMT); ook wel West-Europese Tijd genoemd. GMT gebruikte als referentie de positie van de zon, waarbij het jaargemiddelde als uitgangspunt werd gebruikt. Dit jaargemiddelde werd overigens ook gebruikt voor de plaatselijke zonnetijd en de daaropvolgende Amsterdamse Tijd. Een belangrijke reden dat dit jaargemiddelde werd gebruikt is de ovaalvormige baan van de aarde om de zon die ervoor zorgt dat de dagelijkse zonnetijd varieert. Een dagmeting kan dan ook tot ongeveer een kwartier afwijken van het jaargemiddelde.
UTC
UTC is de opvolger van GMT en is de standaardtijd die sinds 1972 vrijwel overal ter wereld als uitgangspunt wordt gebruikt om tijd te duiden. UTC is een aparte afkorting, omdat het een compromis is van twee afkortingen. UTC komt voort uit een combinatie van het Engelse Coordinated Universal Time (CUT) en het Franse Temps universel coordonné (TUC). Het is gebaseerd op een gemiddelde van verschillende atomische klokken, waarmee het zeer nauwkeurig tijd bijhoudt.
De aarde is opgedeeld in 24 standaard tijdzones met als referentiepunt de lengtegraad van nul graden (UTC) dicht bij het Koninklijk Observatorium van Greenwich. Het middelpunt van de eerstvolgende tijdzone (UTC+1) ligt 15° ten oosten van het middelpunt van UTC.
Communicatie
Hoewel Nederland eenvoudig in de juiste tijdzone kan vallen, maakt vooral de grens met Duitsland het aantrekkelijk om UTC+1 te blijven gebruiken
Deze 24 lengtegraden komen niet overeen met de tijden die in de praktijk gebruikt worden. Een belangrijke reden hiervoor is communicatie. Allereerst heeft een land er belang bij dat de tijdzones zoveel mogelijk hetzelfde zijn, wat binnenlandse communicatie het makkelijkst maakt. Daarnaast nemen landen vaak de tijdzone van hun buurlanden over, want ook communicatie met buurlanden is eenvoudiger als men niet hoeft na te denken over het tijdsverschil. Hoewel Nederland eenvoudig in de juiste tijdzone kan vallen, maakt vooral de grens met Duitsland het aantrekkelijk om UTC+1 te blijven gebruiken.
Zomertijd
Tijd en tijdzones zitten nog een stuk complexer in elkaar dan in dit artikel beschreven, maar relevanter is het effect van tijd en tijdzones op mensen. Zomertijd of daylight saving time (DST) wordt vooral in westerse landen in de zomer gebruikt met als gevolg later daglicht in de ochtend en in de avond. Zomertijd is vaak ingevoerd met als doel energiebesparing, ondanks dat deze energiebesparing nooit bewezen is.
Wel is bewezen dat het verzetten van de klok zorgt voor een verstoring van de centrale biologische klok, waardoor het slaapritme – vooral na de overgang van winter- naar zomertijd – verstoord wordt. Niet alleen het slaapritme, maar ook andere processen die afhankelijk zijn van de biologische klok worden verstoord. Zo zijn de stofwisseling en hormoonafgifte afhankelijk van een cyclus van 24 uur. Dit is de reden dat de overgang van winter- naar zomertijd en andersom voor veel mensen lastig is.
Hoewel veel mensen er zelf voor kiezen om zonlicht uit de slaapkamer te weren, ontneemt zomertijd in veel gevallen de keuze om een natuurlijk ritme aan te houden. De zon komt relatief laat op en veel mensen moeten toch om een bepaalde tijd op werk zijn. Zomertijd maakt de ochtendzon ondergeschikt aan de avondzon, terwijl mensen de ochtendzon gebruiken als biologische referentie om wakker te worden.
Dubbelop
Naast praktische bezwaren en gezondheidsredenen heeft de zomertijd nog een belangrijk nadeel dat niet onlosmakelijk verbonden is met zomertijd, maar in Nederland wel de realiteit is. Nederland is zijn tijd ver vooruit – letterlijk – en dat heeft twee redenen. Ten eerste bevindt Nederland zich in zijn geheel tussen 0° en 15° oosterlengte, wat onder UTC valt – maar de klok in Nederland is ingesteld op de Midden-Europese tijdzone (UTC+1). Hierdoor loopt Nederland standaard aanzienlijk voor op de tijd die de biologische klok zou aanhouden.
De tweede reden is dat deze voorsprong in de zomer nog een uur uitloopt vanwege de zomertijd. In de winter hanteert Nederland dus UTC+1 en in de zomer zelfs UTC+2, terwijl Nederland zich in UTC bevindt.
Conclusie
De discussies over winter- en zomertijd gaan vaak over volksgezondheid tegenover economische belangen. Hetzelfde geldt voor discussies over de tijdzone waarin Nederland zich zou moeten bevinden. De economische belangen zijn nooit bewezen, dus de discussie zou hier niet over moeten gaan.
Waar de discussie wel over zou moeten gaan, is volksgezondheid tegenover communicatie. De tijd die Nederland hanteert, heeft effecten op binnenlandse en buitenlandse communicatie. Zomertijd maakt de ochtenden donkerder en de avonden lichter. En dat heeft een effect op communicatie in de ochtend en op communicatie in de avond. Daarnaast moet men zich afvragen of dezelfde tijdzone als Duitsland van dusdanig belang is voor internationale communicatie dat het ten koste mag gaan van de volksgezondheid. Kortom, het is tijd dat de discussie over tijd en tijdzones op de schop gaat.
Cover: mohamed_hassan via Pixabay
Geëdit door Gijs Berk
